شهر عدل موعود

                                تجلیگاه تمام خرد و کمال هنر انسانی

 اشاره : شوق انتظار جان مایه حرکت برای گذر از وضع موجود به سوی وضع مطلوب است ; حرکتی که باید با شناسایی مقصد آغاز گردد و بدان سو متمایل شود; و در این حال آحاد جامعه یا سالک راه نجاتند و یا غوطه ور در سید قهقرایی جاهلیت مدرن . شعور منتظران دستمایه ادراک حقیقت شهر عدل در امتداد نگاه آنان است ; منتظرانی که مکلف به احیای شهر صالحان بوده مسئول حفظ و حراست از آنند; شهری که به آرزوها و تمایلات کمال جویانه و حق طلبانه انسانی می بخشد و تصویرگران آن بسیج آگاهانه گروه های متنوع و متکثر مردم برای تحقق جامعه موعود است ; شهری که مختصات آن مقید به اصول خردنامه و هنر است ; شهری که روابط اجتماعی مردم آن نمایانگر تمام خردمندی و کمال زیبایی است .
و در واقع سرشت تصویر بصیرت بخش از آینده موعود و راهبرد فوق فعال انتظار هزاره ای جامعه انسانی همین عقلانیت و زیبایی است .
واژه ها و اصطلاحات رهنما :
.1 مسیر حرکت .2 مبدا و مقصد .3 شعور و ظهور .4 شهر صالحان .5 شهر خرد و زیبایی 60 تصویرپردازی بصیرت بخش .7 انتظار هزاره ای
مقدمه
هر آن که عزم حرکت می کند طرحی از مسیر و مقصد در اندیشه دارد. انتظار نیز طلیعه حرکتی برای گذر از وضع موجود به سوی وضع مطلوب است ; حرکتی که باید با شناسایی مقصد آغاز گردد; مقصدی که اگر شناخته نشود مرگ آدمی چون مرگ جاهلی است در عمیق ترین لایه های جهل ناآگاهی جمود و سکون
... اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی . اللهم لاتمتنی میته جاهلیه و لا تزغ قلبی بعد اذ هدیتنی (1 )
من مات و لیس له امام فمیتته میته جاهلیه (2 )
بدیهی است که چنین عقوبت سنگینی در برابر کوتاهی و تقصیری بزرگ تعیین می شود. پس منظور از شناخت امام شناخت او برحسب ویژگی های ظاهری و نسب او نیست .
مخاطب دعا حکیمی است که به عبث حکم نمی کند و خود اساس عدل و میزان است ; پس اگر مرگ ناآشنا با امام زمان (عج ) مرگ جاهلی است مراد از شناخت امام و آشنایی با او چیزی فراتر از شناخت ظاهری است . چه بسا گمراهانی که او و اجدادش را به درستی تا می شناختند ولی با راه شیوه حکومت و مقصد او ناآشنا بودند و به کام مرگ جاهلی فروافتادند . u ابراهیم
بنابراین مقصود از این شناخت شناختی شوق انگیز برای شروع حرکت است ; حرکت به سوی تحقق خواسته های او و امت او در احیای « شهر عدل » ; شهری که در آن اهداف امام و امت و منتظر و منتظر به هم می آمیزند; شهری که در امتداد صراط مستقیم و طریق الوسطی به دست صالحان تحقق می یابد و به همان ها به ارث می رسد(3 )
سخن از راهی طولانی است که هر لحظه سکوت و غفلت از سیر در آن ممکن است انحرافی جبران ناپذیر در پی داشته باشد اما مختصات این راه و مقصد آن (شهر عدل موعود) کدام است و چگونه مسیر کاروانیان در آن استمرار می یابد و احیا می گردد
بنابر دلالت های قرآنی و روایی احیای این شهر حاصل تلاش و کوشش نسلی از بنی آدم است که با مجاهدت خود به شایستگی زندگی در شهر عدل صالحان دست می یابند;
(و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون )
(ان فی هذا لبلاغا لقوم عبدین ) . (انبیا 105 و 102 )
1 ـ و در زبور پس از تورات نوشتیم که مسلما زمین را عباد صالح به ارث خواهند برد و به یقین در این سخن پیام رسایی است برای قومی که بنده خداوندند.
( .... وعدالله الذین امنوا منکم و عملوالصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما)....
(نور 88 )
2 ـ خداوند به کسانی از شما که ایمان آورند و اعمال صالح انجام دهند وعده داده است که قطعا آنان را در زمین به خلافت خواهد رساند ... (4 )
در واژه های « صالحون » و « صالحین » حدی از صلاحیت مورد نظر است که حضرت ابراهیم علیه السلام پس از آن همه مجاهدت و مقاومت در راه خدا در آخرت به آنان ملحق می شود(5 )
آیه 105 از سوره انبیا بشارت می دهد که به زودی زمین از شرک و گناه پاکیزه می گردد و جامعه ای صالح و موحد در آن زندگی خواهند کرد (6 )
آیه 55 سوره نور نیز به اهل ایمان و عمل صالح مژده می دهد که به زودی جامعه صالحی مخصوص آنان ایجاد می شود و زمین در اختیار آنان قرار می گیرد. دین آن ها متمکن گشته امنیت برقرار می شود; امنیتی که در سایه آن از شر کفار و منافقان در امان باشند و آزادانه خدا را عبادت کنند(7 )
و نعمتی که خداوند ارزانی می دارد پایدار است مگر این که مردم وضع خویش را به دست خویش دگرگون سازند :
(ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم ) (رعد11 )
و خدا نعمتی را که نزد گروهی است تغییر نمی دهد تا هنگامی که آنان آن چه را در ضمیر دارند تغییر دهند(8 )
اگر دلیل بقای یک نعمت شایستگی و صلاحیت است می توان استفاده کرد که با بازگشت به مراتبی از شایستگی و صلاحیت نعمت های از دست رفته باز می گردد و شرایط زندگی اقوام بهبود می یابد.
مسیر کسب شایستگی به سوی مقصدی آرمانی و والا است ; مقصدی که آشنایی با مختصات آن بر شوق منتظران می افزاید و استقامت آنان را فزونی می بخشد. بنابراین تصویرپردازی آینده موعود راهبردی است برای افزایش اشتیاق منتظران به حیات در « شهر عدل »
شعور و ظهور; دورنمای شهر عدل در امتداد نگاه منتظران
گویا سیر تاریخ حکایت مکرر تنهایی غم انگیز معصوم در راه وصال به شهر عدل است ; تنهایی وصف ناپذیری که حیات دنیوی را با خار در چشم و استخوان در حلقوم و همزیستی با جاهلانی که ظاهری از آدمی دارند در شمار دشوارترین شکنجه ها قرار می دهد . (9 )
قابل تامل است که تحقق « شهر عدل » وعده خداوند حکیم است ; حکیمی فارغ از قیود زمان و مکان که عزم او بر تحقق چیزی همان وقوع آن است (واذا قضی امرا فانما یقول له کن فیکون ) . (10 )
حکیمی که کار عبث نمی کند و نعمتش را فقط برای شایستگان پایدار می سازد و حضور و حیات وی در شهر عدل را برای صالحان مخصوص ساخته است . (11 )
گویا شعور و بلوغ پیروان حلقه مفقوده معادله ای است که پاسخ آن کلید افتتاح شهر عدالت است ; زیرا همواره مردم زمامدارانی چون خود خواهند داشت . (12 )
با دقت در سیره معصومان علیهم السلام و با اعتقاد به وحدت رویه آنان در برخورد با انواع پدیده ها(13 ) امکان تشخیص حق از باطل فراهم می آید. سیره امامانی که همگی مفسر توضیح دهنده و متجلی کننده حقایق دین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بودند و در همه حال عین گفتار کردار و سیرت پیامبر را نمایان می ساختند . (14 )
پس هرگاه شعور و بلوغ اجتماعی به میزانی رسید که جامعه از شایستگی پیروی از معصومان برخوردار گردد آن ها به حکومت قیام نمودند و هرگاه جامعه به سوی دیگران شتافت طریق دیگری برای هدایت تدریجی مردمان برگزیدند . (15 )
امام در اوج کمال علمی و معنوی به امامت می رسد و طبق حکم خالق اطاعت از امر او بر دیگران وجوب می یابد; به طوری که نه در حکم خدا تغییری ایجاد می شود و نه در مشی امام . پس استدلال می شود که آن چه تحقق شهر کمال یافتگان صالحان و عدالت پیشگان را به تاخیر می اندازد ضعف در توان و تمایل (16 )! پیروان است . براساس این استدلال بلوغ و شعور پیروان لازمه تحقق ظهور و قیام برای تحقق شهر عدل است ; بلوغ و شعور لازم برای ادراک حقیقت عدالت و تمایل به قیام و پایمردی برای احیای آن !
سیره معصوم علیهم السلام همواره بر حمایت از عامه مردم تاکید داشته آنان را ستون دین نامیده و نقش آنان را در تحقق عینی حاکمیت مورد توجه قرار داده است (ر . ک : جدول (1 )
جای جدول یک
عنوان جدول : جدول .1 گزیده سخنان امام علی « علیه السلام » درباره اهمیت توجه به مردم و نقش آن ها در استقرار حکومت عدل و نفی استبداد .
تاکنون هرگز شنیده نشده و در هر گزارش معتبری مشاهده نشده است که روش معصومان علیهم السلام حتی برای نجات مردم به استبداد گرایش یابد . (17 )
براساس نظریه های رهبری می توان چهار حالت کلی را در نظر گرفت که در آن ها سبک مطلوب رهبری برحسب میزان بلوغ و شعور پیروان تعیین می شود
در حالتی که توانایی افراد برای فعالیت کم باشد و تمایل آن ها به انجام کار نیز اندک باشد کم ترین میزان بلوغ و آمادگی در میان پیروان مشاهده می شود; در چنین وضعیتی استفاده از سبک های رهبری « دستوری و شبه استبدادی » توصیه می شود.
هنگامی که توانایی افراد کم باشد ولی علاقه آن ها به انجام فعالیت زیاد باشد سطح بلوغ پیروان متوسط یا نسبتا پایین برآورد می شود و استفاده از سبک رهبری « استدلالی ـ تشویقی » توصیه می گردد.
در صورتی که افراد از توانایی مطلوبی برخوردار باشند ولی علاقه ای به انجام کار نداشته باشند توصیه می شود که از سبک رهبری « مشارکتی » استفاده گردد.
اما اگر وضعیت به گونه ای باشد که افراد هم از توانایی مطلوب و هم از تمایل زیاد به انجام کار برخوردار باشند رهبر می تواند با استفاده از سبک « تفویضی » انجام کار را برعهده پیروان گذارده مسئولیت آن را نیز به ایشان تفویض نماید. بنابراین چهار حالت کلی شکل می گیرد (نمودار 1 )
جای جدول
جدول 1 : انواع سبک های رهبری متناسب با میزان بلوغ پیروان (18 )
بدین ترتیب هنگامی از سبک دستوری استفاده می شود که کم ترین حد بلوغ در میان کارکنان مشاهده شود; ولی با افزایش بلوغ کارکنان به تدریج از سبک های استدلالی مشارکتی و تفویضی نیز باید استفاده کرد; اما به نظر می رسد در حالتی که سطح بلوغ مردمان پایین است هر حرکتی برای تشکیل حکومت عدل با شکست مواجه می شود و هرگونه تلاش برای نیل به این مقصود همانند کشت در زمین دیگران است . (19 )
بنابراین هرچه میزان بلوغ و شعور افراد جامعه افزایش یابد برامکان کامیابی در تحقق شهر عدل افزوده می شود (نمودار 2 )
پانوشت ها :
1 ـ مفاتیح ص 1082
2 ـ پیام امام زمان ص 67 (به نقل از حرکت العقول ـ2 )
3 ـ ر . ک : قرآن کریم سوره انبیا آیه 105 و نهج البلاغه خطبه شانزدهم
4 ـ ر . ک : بررسی شخصیت اهل بیت در قرآن صص 213 و 214
5 ـ ر . ک : المیزان ج 1 صص 421 ـ 425
6 ـ همان ج 14 ص 492
7 ـ همان ج 15 صص 212 و 214
8 ـ همان ج 11 ص 468
9 ـ ر . ک : نهج البلاغه ترجمه امامی و آشتیانی خطبه 3 ص 75
10 ـ بقره : 117
11 ـ ر . ک . سوره رعد 11
12 ـ ر . ک : حکمت اصول سیاسی اسلام ص 405
13 ـ در زیارت جامعه کبیره آمده است « اشهد ان ... و ان ارواحکم و نورکم و طینتکم واحده ; یعنی شهادت می دهم که ... و این که ارواح و نور و طینت شما (اهل بیت ) تجلی حقیقتی واحد است (مفاتیح ص 1004
14 ـ ر . ک : مرتضی مطهری مجموعه آثار (ج 18 ) صص 37 ـ38
15 ـ ر . ک : نهج البلاغه ترجمه امامی و آشتیانی ج 1 خطبه 74 ص 183 و خطبه 3 صص 75 ـ 77 )
16 ـ بلوغ و آمادگی افراد برای انجام هر کار را می توان حاصل توانایی پیروان و تمایل آنها به انجام آن فرض کرد (ر . ک : علی رضاییان مدیریت رفتار سازمانی ص 414 ـ413 )
17 ـ البته واضح است که باید میان قاطعیت برای نیل به اهداف اجتماعی و استبداد تفاوت قائل شد
18 ـ براساس مدیریت رفتار سازمانی 403 ـ400
19 ـ ر . ک : نهج البلاغه ترجمه آیتی خطبه 5 ص 53